Wereldliteratuur

Mo Yan - Nobelprijs voor literatuur 2012

Tijdens het lezen heb ik me vaak afgevraagd: Gebeurt dit nu wel echt? De personages lijken vaak te hallucineren en nemen hun dromen voor waarheid. De lijn tussen fictie en non-fictie is dan ook flinterdun. Bovendien komen er vele volksverhalen en Chinese mythen voor in het verhaal waardoor realiteit en droomwereld voortdurend door elkaar lijken te lopen. Dit creëert een erg speciale sfeer die blijkbaar goed gesmaakt wordt. Omwille van deze reden kreeg Mo Yan in 2012, op 57-jarige leeftijd de Nobelprijs voor literatuur. Bij de inhuldiging zei Nobelsecretaris Peter Englund van de Zweedse Academie dat hij hallucinant realisme mengt met volksverhalen, geschiedenis en de actualiteit.

Mo Yan werd in 1955 geboren als Guan Moye. Zijn schrijversnaam Mo Yan betekent 'niet praten'. Hij koos deze naam bij zijn debuut om zichzelf eraan te herinneren dat China te veel eerlijkheid niet op prijs stelt en dat hij dus niet te veel mag praten. In het westen werd hij vooral bekend omdat zijn debuutroman Het rode korenveld werd verfilmd. Het is een verhaal over de Japanse invasie en het Chinese verzet daartegen.

Zoals vaak na het ontvangen van een belangrijke prijs, kreeg ook Mo Yan een hoop kritiek. Volgens collega-auteurs zou hij een staatsschrijver zijn die, in de greep van de censuur, te close is met het regime. Toen China gastland was van de Frankfurter Buchmesse behoorde de schrijver tot de officiële Chinese delegatie. Toen er in de zaal protest uitbrak tegen de deelneming van Chinese dissidenten, verliet de delegatie op instructie van de toenmalige Chinese ambassadeur Mei Zhaorong uit protest de zaal. Mo Yan stapte mee op. Zijn houding stootte toen bij sommige Chinese intellectuelen op kritiek.

Bovendien zei Mo Yan ooit dat de Chinese censuur een noodzakelijk kwaad zou zijn. In een interview met Der Spiegel bekent Mo Yan dat hij schuldig is aan sommige daden van het regime. Zo heeft hij bepaalde mensen onrecht aangedaan en zijn vrouw, in het kader van de éénkindpolitiek, gevraagd om een abortus uit te voeren. In datzelfde interview komt hij er openlijk voor uit dat hij nog steeds lid is van de Communistische partij.

De reacties op Mo Yans overwinning liepen dan ook sterk uiteen. Zo was Lulu Wang, een Nederlands-Chinees auteur blij dat dit keer geen dissident werd bekroond. Ze was ervan overtuigd dat een compromisfiguur de communicatie tussen China en het westen ten goede kon komen. Deze reactie stond in schril contrast met die van kunstenaar Ai Wei Wei. Hij vond de toekenning van de Nobelprijs aan Guan Moye verschrikkelijke omdat hij, volgens de kunstenaar, besmet zou zijn door de overheid.

De handelskenmerken van Mo Yan zijn het spreektaalachtig Chinees, de ironie en zijn gevat taalgebruik. Hij geeft steeds een scherpe en humoristische kijk op de Chinese geschiedenis. Bovendien is hij een rasechte verteller. Hij vertelt het verhaal en lot van gewone Chinese mensen. Mo Yan schrijft vooral over de oude culturele tradities, en veel minder over hedendaagse problemen. Ik las het boek Kikkers. Zijn eerste werk na het ontvangen van de Nobelprijs. In dit boek is zijn vertelkunst me vooral opgevallen. Het leek soms alsof hij mij persoonlijk zijn levensverhaal vertelde. Het was op sommige momenten moeilijk om dit boek niet te zien als een biografie. De verteller vertoont immers veel gelijkenissen met Guan Moye zelf. Ook hij is geboren en getogen in Gaomi en verhuisde later naar Peking, ook hij was lid van de Communistische Partij, ook hij had een carrière in het leger en ook hij was een schrijver. Over toevalligheden gesproken ...

Kikkers is een verzameling van brieven, heden, verleden, Chinese (volks)geschiedenis en een toneeltekst. De roman kan opgevat worden als een lange brief waarin de verteller het levensverhaal van zijn tante vertelt aan een Japans generaal die tijdens de Japanse bezetting in de streek verbleef. Het boek bestaat uit een aantal brieven, het uitgeschreven levensverhaal van Tante en een script. Tante - een vrouw die door iedereen zo genoemd wordt, maar in feite enkel de echte tante van de verteller is - is een heldin in het dorp. Als vroedvrouw heeft ze vele kinderen op de wereld gezet. Wanneer de éénkindpolitiek zich opdringt, helpt ze mee mannen steriliseren en vrouwen aborteren. Zo wordt ze de publieke vijand van het dorp en krijgt ze later zelf met demonen uit het verleden te kampen. Om de tragedie van het leven en het lot van Tante duidelijk te maken schrijft de verteller (Voet Wan allias Kikkervisje) een toneelstuk. Het verhaal begint als het levensverhaal van Tante, maar verandert al snel in het levensverhaal van de verteller zelf. Het wordt nooit duidelijk waarom Tante ondanks herhaalde vernederingen trouw blijft aan de partij. Wie in een autoritaire samenleving leeft riskeert veel als men zich verzet: dat is de boodschap van Mo's boeken en het is er een die is geworteld in de Chinese realiteit. Zo schrijft hij, volgens mij, toch met een dubbele bodem. Eentje waarin hij trouw blijft aan het regime, maar tegelijk ook (verborgen) kritiek uit tegen datzelfde regime en de politieke beslissingen.

Ik moet eerlijk bekennen dat het lezen van Kikkers een project van lange adem was. Ik sloeg er niet in om het boek in een keer uit te lezen. Hoewel ik meteen geïntrigeerd was door de schrijfstijl en speciale sfeer, was ik geen fan van het eerste uur. Mo Yan schrijft erg lijvig en dijt graag uit. Dit komt wellicht door zijn verhalende schrijfstijl en dit is net zijn handelskenmerk. Toch vond ik dit op sommige momenten net iets te overdreven waardoor het lezen moeilijker werd. Op andere momenten ging het lezen erg vlot. Net door zijn aangename en vertellende schrijfstijl. Na het lezen van het boek was ik erg tevreden. Ik had net een boek van een Nobelprijswinnaar uitgelezen en ik vond het bovendien geweldig. Wanneer ik veel tijd heb, zou ik graag zijn boek Het rode korenveld lezen. Ik hoop dat dat verhaal minstens even goed vertelt wordt dan Kikkers. Een boek dat haast aanvoelt als een volkssprookje met een vleugje realisme. Kikkers bevat een dieperliggende boodschap en toch voelde dit niet aan als een 'zwaar' boek. Door zijn verhalende vertelstijl leek het soms alsof ik deel uitmaakte van het verhaal en als toeschouwer alles kon aanschouwen: magisch. Een boek om niet snel te vergeten ...

Bronnen:

Dessing, M. (11 oktober 2012). Mo Yan wint Nobelprijs voor Literatuur. Opgeroepen op 22 mei 2018, van Knack.be: https://www.knack.be/nieuws/boeken/mo-yan-wint-nobelprijs-voor-literatuur/article-normal-68440.html.

Mo Yan: een grote Chinese verteller. (11 oktober 2012). Opgeroepen op 22 mei 2018, van Het Laatste Nieuws: https://www.hln.be/showbizz/kunst-literatuur/mo-yan-een-grote-chinese-verteller~ae7a4f40/

Mo Yan - Facts (2012). Opgeroepen op 22 mei 2018, van Nobelprize.org: https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/2012/yan-facts.html

Nobelprijs literatuur voor Mo Yan. (11 oktober 2012). Opgeroepen op 22 mei 2018, van Cobra: https://cobra.canvas.be/cm/cobra/boek/1.1452978.

Vanoost, L. (15 januari 2013). 'Kikkers': Nobelprijs 2012 Mo Yan vertelt schitterend verhaal. Opgeroepen op 22 mei 2018, van De wereld morgen: https://www.dewereldmorgen.be/artikels/2013/01/15/kikkers-nobelprijs-2012-mo-yan-vertelt-schitterend-verhaal.

Zand, B. (26 februari 2013). Nobel Laureate Mo Yan: 'I Am Guilty'. Opgeroepen op 22 mei 2018, van Der Spiegel: https://www.spiegel.de/international/zeitgeist/nobel-literature-prize-laureate-mo-yan-answers-his-critics-a-885630-2.html.